Kaliteli Çeviri
Kaliteli çeviri, kaynak metni sadıkça aktaran, anlamı koruyan, hedef dilin kaliteli tercüme için doğru ve etkili kullanıldığı bir çeviri türüdür. Günümüzde birçok üniversite, çeşitli programlar dahilinde tercümanlık eğitimi sunmaktadır. Yıllık olarak mezun olan birçok tercüman adayı bulunmaktadır. Ancak, gerçekten üstün kaliteli çeviri yapabilen, kaynak ve hedef dili mükemmel bir şekilde anlayabilen ve kullanabilen, kültürler arası iletişimde yetenek sahibi tercümanların sayısı oldukça sınırlıdır. Bu nedenle tercümanlık büroları kaliteli tercüme yapabilecek uzmanları iğneyle kuyu kazar gibi aramak zorunda kalır.
Kaliteli Bir Tercüme Hizmeti
Yazılı tercümeler, tercümanlara düşünme, bilmediklerini araştırma ve hatta çeviri metinlerini düzenleme fırsatı sunar. Ancak, günümüzde kaliteli yazılı tercüme yapabilen tercümanları bulmak oldukça zor bir görevdir.
Tercümanlık yapmayan insanlar için, yabancı bir dili bilmek çeviri yapmak için yeterli gibi görünüyor olsa da çeviri yapmak düşünüldüğü kadar basit bir iş değildir. Çünkü sadece yabancı dili iyi bir şekilde bilmek yeterli olmaz, çeviri sürecinin kendine özgü kurallarına, yöntemlerine, kriterlerine ve işleyişine de hakim olmak gerekir.
Bilimsel literatürde "çeviri" terimi iki farklı anlamda kullanılır. Birincisi, "zihinsel bir süreç" olarak kullanılırken, ikincisi, tercümanın oluşturduğu sözlü veya yazılı hedef metni ifade eder.
Bu iki anlam birbirine bağlı olup ikincisi, birinci olmadan var olamaz. Kaliteli çeviri hakkında akla gelen sorular arasında şunları sayabiliriz: Kaliteli tercüme nasıl tanımlanır ve ölçülür? Çeviri kalitesini değerlendirmek için belirli ölçütler var mıdır? Eğer ölçütler varsa, bir çevirinin kaliteli sayılabilmesi için bu ölçütlere ne kadar uyulmalıdır?
Bazı bilim insanlarına göre, kaliteli tercüme değerlendirmesinde kullanılacak temel kavramlar "eşdeğerlik" ve "yeterlilik" olarak farklı şekillerde tanımlanır. Bununla birlikte, kaynak metin ile çeviri metni karşılaştırılarak oluşturulan ve yazılı çeviri kalitesini değerlendirmekte kullanılan ölçütler bulunmaktadır.
Kaliteli Çeviri İçin Önemli Kavramlar: Eşdeğerlik ve Yeterlilik
Çeviride, "çeviri eşdeğerliliği" ve "çeviri yeterliliği" kavramları, çağdaş çeviri teorisinin temel taşlarından biridir. Bu iki kavram genellikle birbirleriyle ilişkilendiriliyor olmakla beraber farklı anlamlara sahiptirler. "Eşdeğerlilik" terimi, çeviri metni ile kaynak metin arasında bazı ölçütler açısından benzerlik bulunduğunu ifade eder.
Çeviri teorisinde "eşdeğerlilik" kavramı farklı şekillerde yorumlanmaktadır:
- Kaynak metin ile hedef metinde iletilen bilginin aynı olması (bilgi değişmezliği).
- Kaynak ve çeviri metinlerin alıcı üzerinde aynı etkiyi yaratması.
- Çeviri metninde kaynak metnin anlam ve yapı özelliklerinin korunması ve temel bilginin eksiksiz bir şekilde aktarılması.
- Yeterli bir çeviri (kaynak metin içeriğinin, yapısal özelliklerinin ve anlamsal özelliklerinin korunması, hedef dilin kurallarının gözetilmesi ve çeviri metnin kaynak metinle aynı etkiyi yaratması) (Şamova, 2005, s. 173-179).
L. Latışev ise kaliteli tercüme değerlendirmesi yaparken "eşdeğerlilik" terimi yerine "en uygun çeviri şekli" veya "en uygun çeviri stratejisi" terimlerinin daha uygun olduğunu savunmaktadır. Tercümanın genellikle birkaç çeviri seçeneğinden birini seçebileceğini ve iyi bir tercümanın en iyi seçeneği belirlemesi gerektiğini ifade eder. Ona göre, "eşdeğerlilik" terimi tercümanın başvurduğu en iyi çeviri stratejisini ifade eder ve bu, çeviri sürecinin sonucunu da etkiler (Latışev, 2005, s. 252-263).
"Çeviri eşdeğerliliği" ve "çeviri yeterliliği" terimleri, çeviri teorisinde farklı anlamlara sahip olsa da, her ikisi de çeviri kalitesinin değerlendirilmesinde önemli bir rol oynar. Bazı durumlarda çevirinin, özellikle yapı açısından, kaynak metinle eşdeğer olması gerekebilir.
Mükemmel bir eşdeğer çeviri, kaynak ve hedef metinlerin yapı, anlam, işlev vb. açılardan özdeş olmasını gerektirir. "Çeviri yeterliliği" ise kaynak metinde bulunan anlamın eksiksiz bir şekilde aktarılması, birden fazla terimin aynı kavramı ifade etmemesi, çeviri metnin tutarlı bir üslup taşıması, çeviri metinde çevrilmemiş yerlerin bulunmaması ve hedef dilin kullanım kurallarına uygun olması gerektiğini ifade eder. Bu nedenle, kaliteli çevirinin en önemli değerlendirme kriteri, çevirinin "yeterliliği" olarak kabul edilir (Moiseenko, 2014, s. 6-7).
Çeviri Kalitesi Nasıl Değerlendirilir?
Çeviri, diğer ürünler gibi belirli kriterlere uygun olmalıdır, bu nedenle kaliteli çeviri sürecinin sonucu, dikkate alınması gereken önemli bir konudur. Bu durum, müşterileri, işverenleri ve tercümanları tatmin edecek kriterlerin tanımlanmasını gerektirir. Başka bir deyişle, çeviri metninin hangi yönlerinin değerlendirileceği ve çevirinin kalitesini nasıl değerlendireceğimiz konusunda bir yöntem belirlememiz gereklidir. Öncelikle, çeviri kalitesini değerlendirmek için hangi ölçütleri kullanacağımıza dair bir plan yapmalıyız. Müşterinin beklentilerini karşılayıp karşılamadığını mı kontrol etmeliyiz, yoksa kaynak ve çeviri metinleri arasındaki uyumsuzlukları tespit etmeli miyiz?
J. House, çeviri kalitesini iki farklı şekilde değerlendirmenin mümkün olduğunu vurgular: 1) Çevirinin eleştirel bir analizi (kalite kontrolü), 2) Tercümanın ana dili ve yabancı dildeki bilgi birikimi ve tercümanlık mesleğinin gerektirdiği becerilerin değerlendirilmesi (House, 1997, s. 101-105).
Mütercim-Tercümanlık bölümünde sunulan eğitimin temel amacı, öğrencilere kaliteli çeviri yapabilmeleri için gerekli becerileri oluşturmak ve geliştirmektir. L. Brunette (2000), "Towards a Terminology for Translation Quality Assessment" başlıklı makalesinde çevirinin beş farklı açıdan değerlendirilmesi gerektiğini açıklar. Bu açıklamalar, aslında çeviri kontrolünün aşamalarını işaret eder: 1) Pragmatik redaksiyon, 2) Kalite değerlendirmesi, 3) Kalite kontrolü, 4) Yeniden değerlendirme, 5) Didaktik redaksiyon. Kaliteli tercüme kontrolü için yapılan proofreading işlemi sırasında bir editör, genellikle tercüme hatalarını (anlam bozukluğu, üslup hataları, gramer hataları, imla hataları, kelime kelimesine çeviri, ima ve mecaz ifadelerin doğru aktarılması, gramer kurallarına uyulması gibi) tespit eder ve bunları düzeltmeye çalışır.
Uluslararası Çeviri Kalite Standartları
Çeviri kalitesini ölçme ve değerlendirme konusu, çeviri biliminde 1970'lerden bu yana süregelen bir öneme sahiptir. Bu sorunu çözmek amacıyla farklı yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemleri iki ana kategoriye ayırmak mümkündür: 1) Sayısal (kantitatif) yöntemler 2) Sayısal olmayan (kantitatif olmayan) yöntemler. Ancak unutmamak gerekir ki, her iki kategori de sadece farklı türdeki metinler için uygun olup, çevirileri, metin türlerine göre edebi ve teknik metinler olarak iki ana grupta sınıflandırmak da mümkündür.
Kaliteli çeviri değerlendirmesi için kullanılan ölçütleri ilk geliştiren kurum, Kanada Tercüme Bürosu'dur. Bu kurum, Sical (Kanada Dil Kalite Değerlendirme Sistemi) modelini geliştirmiştir. Bu modele göre bir çeviri metninden alınan 400 kelimenin kalite seviyesi (A, B, C, D) ile değerlendirilir. Metindeki hatalar, çeviri hataları, dil kullanım hataları, önemli hatalar ve önemsiz hatalar olmak üzere dört kategoriye ayrılır ve bu hataların oranları hesaplanır (Williams, 2004, s. 3). Bu sisteme göre en yüksek kaliteyi temsil eden çeviri, hiç önemli hata içermeyen ve en fazla 6 önemsiz hataya sahip metin olarak kabul edilir. Kabul edilebilir bir çeviri ise 0 önemli hata ve en fazla 12 önemsiz hata içeren metindir. Eğer bir metinde 1 önemli hata ve 18 önemsiz hata bulunursa, yine de ortalama kalitede bir çeviri olarak kabul edilir, ancak redaksiyon gerekebilir.
Edebi olmayan metinler için uygun ve kullanışlı bir kalite kontrol sistemi, LISA (the Localization Industry Standards Association - https://en.wikipedia.org/wiki/Localization_Industry_Standards_Association ) olarak kabul edilebilir. Bu model bir tablo şeklinde sunulur ve bu nedenle özel bir bilgisayar programı kullanılarak uygulanabilir. Hataların türü çeşitlilik gösterir ve her hatanın önemi göz önüne alınarak üç alt kategoriye ayrılır: önemsiz hata, önemli hata ve kabul edilemez hata. Çeviri kalitesi ise seçilen metin parçasındaki hataların sayısına dayalı olarak belirli bir formül kullanılarak hesaplanan bir çeviri kalitesi endeksine dayanarak belirlenir.
Kaliteli Tercüme Değerlendirme Yaklaşımları
Kaliteli çeviri değerlendirmesi, çeviri sürecinin önemli bir yönüdür. Bu konuda farklı yaklaşımlar ve kriterler bulunmaktadır. K. Rais, çeviri kalitesinin değerlendirilmesinde kaynak metnin taşıdığı anlamsal ve yapısal özelliklerin kritik olduğunu belirtir. Ayrıca, çeviri hatalarını lingüistik (sözcük, anlam, dilbilgisi hataları) ve lingüistik olmayan (üslup hataları gibi) hatalar olmak üzere iki gruba ayırır. İkinci grup hatalar, iletişim özellikleri, çevirinin yapıldığı bağlam, zaman veya mekanla ilişkilidir.
V. Krupnov da çeviri kalitesini değerlendirme üzerine bilimsel araştırmalar yapmış bir isimdir. Ona göre, çeviri kalitesi değerlendirmesi dört aşamada gerçekleştirilmelidir. İlk aşama, kelimelerin ve kelime gruplarının çeviri kalitesini değerlendirmeyi içerir. İkinci aşama, cümlelerin ve dolayısıyla çeviri metninin bütününün değerlendirilmesidir. Üçüncü aşama, kaynak metinde ifade edilen duyguların, ima ettiği şeylerin ve üslup özelliklerinin başarılı bir şekilde aktarılma kalitesini değerlendirir. Dördüncü aşama ise çeviri metnin kaynak metin gibi "kulağa hoş gelip gelmediğinin" değerlendirilmesidir (Krupnov, 1976, s. 58-61).
Rusça çevirilerin değerlendirilmesi için Rusya'da yaygın olarak kullanılan bir yaklaşım, Kantitatif (sayısal) yaklaşımdır. Genellikle LISA modeli kullanılır ve çeviri kalitesi TQI (Çeviri Kalitesi İndeksi) temelinde değerlendirilir. TQI, bir formül aracılığıyla hesaplanır; metinde tespit edilen hataların toplam puanı, toplam kelime sayısına bölünerek çeviri metnin doğruluk oranı belirlenir.
TQI yüzdesel olarak hesaplanır ve çeviri kalitesinin belirli standartlara uyup uymadığına bakılır. Örneğin, %98-100 aralığı "Mükemmel," %95-97 aralığı "İyi," %90-94 aralığı "Orta" ve %90 ve daha düşük TQI, kabul edilemeyecek bir kalite olarak kabul edilir (Albukova, 2016, s. 66-68).
En İyi Çeviriyi Elde Etmenin Sırları
Tercümanların sayısı hızla artsa da, yapılan tercümelerin kalitesi ne yazık ki düşük seviyede. Bu durum, bir dizi faktörden kaynaklanıyor. Üniversitelerde alınan eğitimin kalitesi, tercümanların kişisel yetenekleri ve mesleki becerileri, hatta çeviri hizmeti verenlerin ve çeviri bürolarının "kaliteli çeviri" kavramı ve standartları, yapılan tercümenin niteliğini büyük ölçüde etkiliyor.
Çeviri uzmanları, çeviri kalitesini iki temel kavram olan "eşdeğerlik" ve "yeterlilik" üzerinden değerlendiriyorlar. Ancak tercümanların kişisel nitelikleri, çeviri sürecini ve sonucunu etkileyen önemli bir faktördür ve genellikle göz ardı edilir. Bu nedenle tercümanları eğiten kişiler, mesleki becerileri geliştirmek için daha fazla çaba göstermelidirler. Çünkü tercümanın mesleki yeterliliği, çeviri kalitesini doğrudan etkileyen bir faktördür. Bu yüzden tercümanlar, çevirdikleri dillerin işlevsel ve bilişsel özelliklerini ve bu dilleri konuşan toplumların kültürlerini ne kadar iyi anlarsa, kaliteli tercüme beklentisi en iyi şekilde karşılanmış olacaktır.
Kaynaklar
- Albukova O. V. (2016). Obzor suşçestvuyuşçih podhodov k probleme otsenki kaçestva perevoda. Filologiçeskiye nauki. Voprosı teorii i praktiki. Tambov: Gramota, № 4(58), 65-69.
- House, J. A. (1997). Translation Quality Assessment: a model revisited. Tübingen: Narr.
- Krupnov V. N. (1976). V tvorçeskoy laboratorii perevodçika. Oçerki po prof.perevodu. Moskva: Mejdunarodnıye otnoşeniya.
- Latışev L. K. (2005). Tehnologiya perevoda. Moskva: İzdatelskiy Tsentr “Akademiya”.
- LISA (Localization International Standards Association) URL: https://en.wikipedia.org/wiki/Localization_Industry_Standards_Association
- Moiseenko G. (2016). Praktiçeskiy spravoçnik perevodçika i redaktora. Moskva.
- Shamova N. V. 'Equivalence' and 'adequacy' in translation: distinguishing between the concepts. Vestnik Moskovskogo universiteta. Ser. 19, № 2, 171-180.
- Şipşak Çeviri (2023). Çeviri belleği ile nasıl kaliteli ve hızlı İngilizce çeviri yapılır? URL: https://www.sipsakceviri.com/blog/ceviri-bellegi-ile-nasil-kaliteli-ve-hizli-ingilizce-ceviri-yapilir
- Williams M. (2004). Translation Quality Assessment: An Argumentation-Centered Approach. Ottawa: University of Ottawa Press.
08.11.2023
Siz de kaliteli bir çeviri istiyorsanız çeviri fiyatı ve süresi almak için tıklayın.
Benzer Yazılar:
Kitap Çevirisi: Kaliteli Tercüme Hizmeti
Türkçeden İngilizceye Çeviri Kitabı
Türkçe'den İngilizce'ye Komik Çeviriler